खल्बलिएको मसुरोको मूल्य सृंखलाः कस्लाई के मतलव
दालबालीमा सबैभन्दा बढी निर्यात हुने मसुरोको खेती गरिने क्षेत्रफल घट्दै जान थालेको छ भने अर्काेतर्फ निर्यातभन्दा आयातको आँकडा उकालो लाग्न थालेको छ । कृषिमा आत्मनिर्भरताको नारा लगाइरहँदा प्रमुख निर्यातक दालबालीको उत्पादन घट्नु गम्भिर चिन्ताको विषय हो । अन्य बालीको तुलनामा मसुरो खेती गर्न निकै सजिलो हुने भए पनि खेती गरिने क्षेत्रफल किन घटिरहेको छ भनेर सरकार लगायत सरोकारवाला सबै गम्भीर हुन ढिलाई भैसकेको छ । तर, अहिलेसम्म हेर्दा कसैलाई पनि त्यसबारेमा कुनै चासो र चिन्ता देखिएको छैन ।
विसं२०७२ मा विश्वको उच्च मसुरो उत्पादन गर्ने देशहरुमा भारत, क्यानडा, टर्की र अस्ट्रेलियापछि पाँचौँ नम्बरमा नेपाल थियो। त्यस समयमा नेपालबाट १२ देखि १५ हजार मेट्रिक टनसम्म मसुरो निर्यात भएको भएको भन्सार विभागको तथ्यांक छ। तर अहिले मसुरो आयात नै वार्षिक ३० हजार मेट्रिक टनभन्दा धेरै हुनथालेको छ। यस्तो आयात पनि राजस्व छली भएर हुनथालेको छ।
दालको रुपमा मुख्य प्रयोग हुने मसुरो अहिले पनि बंगलादेश निर्यात भएको देखिन्छ।
नेपालको उत्पादन घटेर आयातमा निर्भर हुनथालेको यस वस्तु भन्सार छली भएर आयात हुने र बंगलादेश निर्यात भइरहेको भन्सार विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ। भारतबाट आउने धेरै वस्तु भन्सार छलीबाट आउने गरेको व्यवसायी बताउँछन्। दाल उद्योगीका अनुसार मसुरो अहिले भारतबाट चोरी निकासी भएर आउने गरेको छ।
त्यसका अलावा भन्सारबाटै आएका वस्तुहरु समेत न्यून बीजकीकरण भएर आउने व्यवसायीहरु बताउंछन् ।
न्यून बीजकीकरण भनेको कम मूल्यांकन गरेर वस्तु आयात गर्नु हो। यसरी आयात गर्दा राजस्व छली हुन्छ।
मसुरो दाल आयात गर्दा भन्सार विन्दुमा ‘ग्रिन जोन’मा पर्छ। वस्तु अनुसार कुन वस्तुमा रिस्क छ र कुन वस्तुमा छैन त्यसमा आधारमा वस्तुहरुको वर्गीकरण गरिएको छ। त्यसमा मसुरो दालमा रिस्क नभएको ठहर भन्सार विभागले गर्दै आाएको छ।
ग्रिन जोनमा परेका वस्तुहरु भन्सार क्लियरेन्स हुँदा व्यापारीले भनेसरह हेरिन्छ।
त्यसको परिमाण र अन्य चेक जाँच हेरिँदैन। त्यसको फाइदा आयातकर्ताहरुले उठाइरहेको देखिएको छ।
यसबाट के स्पष्ट हुन्छ भने निर्यात बढाउन पनि उत्पादन बढाउन आवश्यक भएकाले सरकारले किसानहरूलाई उचित प्रोत्साहन र सहजीकरण गर्नुपर्छ । यसका लागि सबभन्दा पहिला उत्पादन घटिरहेको छ भन्ने अध्ययन हुनुपर्छ र त्यस्तो अध्ययनको निष्कर्षको आधारमा योजना बनाउन सक्नुपर्छ । बजार नपाएको हो वा प्रविधिको प्रयोगमा समस्या ? यसबारेमा गम्भिरताका साथ पहल नगरे नेपालमा मसुरोको दाल मात्र होइन, धेरै कृषि उपज समस्यामा पर्नेछन् र देश टाट पल्टिनेछ, पल्टिइने सकेको छ ।
