सर्वाेच्च अदालतले वातावरण संरक्षणको पक्षमा ऐतिहासिक फैसला गर्दै जैविक विविधता मास्न खोज्ने कानून खारेज गरेको छ ।
सर्वाेच्च अदालतले माघ २ गते बुधबार राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२० माथिको पछिल्लो संशोधनलाई बदर गरेको हो । प्रधानन्यायाधीश प्रकाशमानसिंह राउत, न्यायाधीशहरू सपना प्रधान मल्ल, कुमार रेग्मी, हरिप्रसाद फुयाल र मनोजकुमार शर्मा रहेको संवैधानिक इजलासले राष्ट्रिय निकुञ्ज ऐनमा थप गरिएको दफा ५ क र दफा ६ (१ क) लाई अमान्य र बदर गरेको हो । यो आदेशमा न्यायाधीश फुयाँलले भने फरक राय राखेका छन् ।
गत असार २४ मा राष्ट्रपतिबाट प्रमाणीकरण भएको ‘लगानी सहजीकरण सम्बन्धी केही नेपाल ऐनलाई संशोधन गर्ने विधेयक, २०८१’ मार्फत आधा दर्जन ऐन संशोधन भएका थिए । त्यसमध्ये राष्ट्रिय निकुञ्ज ऐनलाई वातावरण र जैविक विविधता मास्ने गरी संशोधन गरिएको भन्दै वरिष्ठ अधिवक्ता प्रकाशमणि शर्मा, अधिवक्ता दिलराज खनाल लगायतले सर्वाेच्चमा रिट दिएका थिए । त्यही रिटमाथि सुनुवाइ गर्दै सर्वाेच्चले संशोधित प्रावधान संविधान विपरीत रहेको भन्दै बदर गरेको हो ।
संवैधानिक इजलासको संक्षिप्त आदेशमा भनिएको छ— लगानी सहजीकरण सम्बन्धी केही नेपाल ऐनलाई संशोधन गर्ने विधेयक, २०८१ को दफा ३ अनुसार राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२० मा थप गरिएका दफा ५क र दफा ६ (१क) नेपालको संविधानको धारा १३३ (१) बमोजिम प्रारम्भदेखि नै अमान्य र बदर गरिदिएको छ ।
ऐनको दफा ५क मा ‘नेपाल सरकारले आवश्यक ठानेमा राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष वा संरक्षण क्षेत्रभित्रको कुनै क्षेत्रलाई नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशन गरी अतिसंवेदनशील क्षेत्र भनी तोक्न सक्नेछ’ भन्ने उल्लेख छ । संरक्षणविद्हरूका अनुसार यो दफाले राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष वा संरक्षण क्षेत्र सबै अतिसंवेदनशील क्षेत्र होइनन् भन्ने गलत अर्थ लाग्ने देखिएको थियो ।
त्यसैगरी ऐनको दफा (१क) भनिएको छ, ‘दफा ५क बमोजिम तोकिएको क्षेत्र बाहेक राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष वा संरक्षण क्षेत्रभित्रको कुनै क्षेत्र वा मध्यवर्ती क्षेत्रमा प्रकृति र मानव सहअस्तित्व कायम हुने गरी राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त आयोजना, लगानी बोर्डबाट स्वीकृत आयोजना वा राष्ट्रिय गौरवको आयोजना सञ्चालन गर्न नेपाल सरकारले तोकिएको बमोजिम स्वीकृति दिन सक्नेछ ।’
्संरक्षणविद्हरू वातावरण संरक्षणको पक्षमा महत्वपूर्ण फैसला गर्दै आएको सर्वोच्चको यो फैसला जैविक विविधताको पक्षमा कोशेढुंगा भएको बताउँछन् ।
