तिहार आयो, गयो । म्हपूजा पनि आयो र गयो । तर यि दुई पर्व र संस्कृतिसँग जोडिएका कतिपय परम्परागत फलफूलहरूका बारेमा नयाँ कुरा सुन्न, जान्न पाइन्न । बरु नयाँ–नयाँ फलफूल देश–विदेशबाट झ्किाएर भाइपूजा, तिहार र म्ह पूजाको तडकभडक बढाउने काम गरिरहेका छौं ।
त्यसरी हाम्रो अज्ञानताको शिकार भएको एउटा महत्वपूर्ण फल हो– बिमिरो । बिमिरो नभई तिहार र म्हपूजा मनाइदैन । तर, त्यही विमिरोको बारेमा अरु बेला खोज खबर नै हुँदैन । त्यस्को पौष्टिकताको उपयोग त परैको कुरा ।
बिमिरो आफ्नो बोटबाट झ्र्ने वा खस्ने जातको फल होइन । हाँगाबाट टिप्नुपर्ने फल हो । त्यस्तै बिमिरो हतपत्ती सड्ने, गल्ने वा कीराले खाने फल पनि हैन । तसर्थ दीर्घायू कामनाका लागि यो फल उपयुक्त छ । अनि पूजनीय पनि ।
नेपालमा बिमिरो खाने प्रचलन नै छैन । जबकी यूरोप र अमेरिकातिर भने बिमिरोको स्वादिष्ट परिकार बनाइन्छ । मुरब्बा बनाइन्छ र त्यसलाई विभिन्न प्रकारका केक, रोटी तथा पेय पदार्थ (वाइन) मा मिठो वासना दिलाउन, स्वादिलो बनाउन प्रयोग गरिन्छ ।
भनिन्छ, यहुदीहरूका विशेष पर्वमा पनि बिमिरोका परिकार अपरिहार्य हुन्छन् । र, तिनका केही सिक्का लगायत विभिन्न सांस्कृतिक धरोहरमा बिमिरोले स्थान पाएको देखिन्छ ।
इतिहासकारहरुका अनुसार बिमिरोको उत्पत्ती हिमालय क्षेत्र म्यानमारको जंगली क्षेत्र मानिन्छ । इटलीको रोम राज्यमा सन् ३०१ ताका खाद्य पदार्थको रूपमा बिमिरो लोकप्रिय बनिसकेको थियो । जबकी त्यस बेलासम्म अमिलो प्रजातिका अरू फलफूलहरू, जस्तै– सुन्तला, कागती, जुनार, भोगटे आदिले वागवानीमा प्रवेशै पाएका थिएनन् । त्यसैलो बिमिरो अमिलो प्रजातीका फलफूल मध्ये सबैभन्दा जेठो मानिन्छ ।
बिमिरोको खेती १२०० मिटर भन्दा होचो क्षेत्रमा उपयुक्त हुन् छ ।
बिमिरोको बोट पाँच मिटरसम्म अग्लो हुन्छ । अमिलो जातको फलफूलमा पर्ने भए पनि यो सुन्तला, कागती, जुनार, ज्यामिर, भोगटे, निबुवा भन्दा फरक हुन्छ । किनकी यी विभिन्न अमिलो फलको रस निचोरेर प्रयोग गरिन्छ । तर, बिमिरो भने रस निचोरेर खाने फल हैन । यसको बाहिरी बोक्रा भित्रको सेतो फस्को गुदी नै यसको मुख्य खाद्य पदार्थ हो । अरू फल झैं यसको बोक्रा छोडाउन मिल्दैन । बाहिरी बोक्रा ताछेपछि भित्रको गुदी काटेर टुक्रा–टुक्रा निकाल्नुपर्छ । तिनलाई केहीबेर पानीमा भिजाएर खाँदा स्वादिष्ट हुन्छ ।
सांस्कृतिक र धार्मिक रुपमा जे भएपनि बिमिरो औषधिका रुपमा अति लाभदायक छ । तीमध्ये १० वटा फाइदा यी हुन्ः
१. माइग्रेन नियन्त्रण गर्छ ।
पछिल्लो समय मश्तिष्कको दुखाई सम्बन्धी रोग माइग्रेनबाट धेरै पीडित रहेका छन् । बिमिरोको जुस माइग्रेनका लागि रामवाण बराबरको भएको आयुर्वेद सम्बन्धी जर्नल आयुषोलोजीमा उल्लेख गरिएको छ । माइग्रेन भएका मान्छेले लगातार दैनिक बिमिरोको रस एक गिलास पानीसँग पिएमा माइग्रेनको दुखाई पूर्णरुपमा निको हुन्छ । साथै बिमिरोको जुसले मन र मश्तिष्कलाई पनि शीतल बनाउँछ ।
२. एसिड न्यूनीकरण गर्छ ।
बिमिरोको जुस नियमित सेवन गरेमा घाँटी तथा पेटमा रहेको अम्लियपनालाई कम गर्छ । जसले गर्दा ग्याष्ट्रिकका बिरामी तथा पेटका बिरामीलाई फाइदा गर्छ ।
३. चिसो निवारण गर्छ ।
तिहारसँगै नेपालमा जाडो बढ्छ । चिसो कम गर्नपनि बिमिरो लाभदायक मानिन्छ । भिटामिन सी प्रशस्त पाइने बिमिरोको जुसलाई तातो पानी वा चियामा मिसाएर खाँदा श्वासप्रश्वासको प्रकृया सजिलो हुन्छ भने श्वासनलीमा रहेको बिकार पनि नष्ट हुन्छ । साथै यसले चिसोले निम्त्याउने समस्याहरुलाई पनि न्यूनीकरण गरिदिन्छ ।
४. क्यान्सरको जोखिम घटाउँछ ।
बिमिरोमा पाइने भिटामिन सी लगायत एन्टीअक्सिडेन्टले शरीरमा विकास हुनसक्ने ट्यूमरहरुलाई नष्ट गरिदिन्छ । जसले गर्दा क्यान्सरको दीर्घकालिन खतरालाई यसले कम गर्छ ।
५. दाँत र गिजा स्वस्थ राख्छ
बिमिरोमा प्रशस्त रुपमा रहेको भिटामिन सीले गर्दा यसको जुस प्रयोग गर्नेहरुको दाँत र गिजालाई स्वस्थ हुन्छ । दाँत र गिजासम्बन्धी समस्या भएकाहरुले बिहानै खालीपेटमा तातोपानीमा केही मात्रा बिमिरोको जुस मिसाएर खुल्ला गरेर निल्नाले दाँत दुख्ने, गिजा दुख्ने, रगत आउने जस्ता समस्या कम हुन्छ ।
६. तौल घटाउन सहयोगी बिमिरोको जुस मिसाएर दैनिक खालीपेटमा तातोपानी सेवन गरेमा यसले तौल सन्तुलन गर्न पनि सहयोग गर्छ । बढि तौल भएकाहरुलाई तौल नियन्त्रणका लागि यो पनि एउटा विधि हुनसक्छ ।
७. मुटू स्वस्थ राख्छ ।
बिमिरोमा भिटामिन सीका अलावा प्रशस्त मात्रामा पोटासियम पनि पाइन्छ । साथै, यसमा म्याग्नेसियम पनि पाइन्छ । यी दुबै मिनिरलका कारण मुटूको कोरोनरी नलीमा समस्या उत्पन्न हुन पाउँदैन । म्याग्नेसियमले मुटुको मांशपेशीलाई बलियो बनाउँछ भने पोटासियमले उक्त रक्तचाप नियन्त्रणमा सहयोग गर्छ ।
८. किराको टोकाईमा प्रभावकारी
बिमिरोमा हुने अमिलो प्रकारको गन्धले लामखुट्टे, भुसुना लगायत किरा भाग्छन् । साथै, किराहरुले टोकेको ठाउँमा बिमिरोको रसले मालिस गर्दा पनि टोकाईले हुने हानी कम गर्न सहयोग पुग्छ ।
९. रुघाखोकी र बान्ता आउँदा लाभदायक बिमिरोमा भएको भिटामिन सीको उच्च मात्राका कारण रुघा कम गर्न सहयोग हुन्छ । साथै बान्ता भएका बेलामा पनि बिमिरोको जुस सहितको पानीले बान्ता रोक्छ । साथै बिमिरोले छाला सम्बन्धी विकारपनि कम गर्छ । कब्जियतले निम्तने पाइल्सपनि बिमिरोको सेवनले कम गर्छ ।
१०. रक्तचाप सन्तुलित गर्छ ।
दक्षिण भारतमा भएको अध्ययन अनुसार बिमिरोको रस र तातोपानी हरेकदिन सेवन गर्नाले उच्च रक्तचाप निको हुँदै जान्छ । यसमा भएको पोटासियमले मुटुलाई थप शक्तिशाली बनाउँछ । साथै, यसले रक्तविकार कम गर्छ भने कलेजो सफागर्नमा समेत लाभदायक हुन्छ ।
स्रोत हाम्रोडाक्टर
